5941 SAYILI ÇEK KANUNU

Kıymetli evrak türlerinden biri olan çek’in muteber bir ödeme aracı haline getirilmesi ve kayıtdışılığını önlemek amacıyla, 20.12.2009 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren “5941 Sayılı Çek Kanunu” ile çeklerin kullanımı açısından düzenlemeler yapılarak, ilgili tüm taraflara önemli sorumluluklar getirilmiştir. Anılan yasa ile tacir çeki-tacir olmayan (esnaf) çeki ayırımı yapılmış ve “tacir çeki” olarak nitelenen yeni bir çek çeşidi getirilmiştir. Ticari ilişki çerçevesinde ve tacir sıfatıyla düzenlenecek çekin yalnızca tacir kişiye özgü çek olması gerektiği ifade edilmiştir. Yapılan düzenleme sonucu bir kişinin tacir sıfatıyla keşide edeceği çek ile tacir olmayan kişinin düzenleyeceği çek birbirinden ayrılmıştır. Tacir kişi, iştigal ettiği ticari faaliyet dışında bulunduğu ticari ilişkilerle ilgili olarak tacir çeki düzenleyememektedir. Tacir olmayan kişi kendi adına tacir çeki düzenleyememekte ve fakat tacir sıfatını haiz bir tüzel kişiyi temsilen bu tüzel kişi adına düzenlenen tacir çekini imzalayabilmektedir. Böylece tacir sıfatını haiz tüzel kişinin taraf olduğu ticari ilişkilerde, bu tüzel kişinin borcuna karşılık olarak organlarında görev yapan veya temsilcisi sıfatını taşıyan ya da herhangi bir gerçek kişi adına açılmış çek hesabıyla ilişkilendirilmiş çek keşide edilmesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Mezkur yasada hamiline olan çekler bakımından da düzenleme yapılarak, hamiline düzenlenecek çeklerin diğer çek defterlerinden açıkça ayırt edilebilecek şekilde bastırılması gerektiği belirtilmiştir. Buna göre hamiline düzenlenecek çekler için sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin görüldüğü ayrı bir çek hesabı açılması gerekmektedir.

5941 sayılı kanuna göre tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekleri açıkça ayırt edebilmek amacıyla aşağıda yer alan esaslar uygulanmaktadır:

1-Lacivert çek : Tacir Çeki

2-Kırmızı çek : Hamiline Düzenlenen Tacir Çeki

3-Yeşil çek : Tacir Olmayan Gerçek Kişi Çeki

4-Kahverengi çek : Hamiline Düzenlenen Tacir Olmayan Kişi Çeki

Tacirin ticarî işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile, bankaya gerçek dışı beyanda bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile, beyanname almadan veya beyannameye rağmen, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişiye veya bu kişinin yönetim organında görev yaptığı veya temsilcisi ya da imza yetkilisi olduğu tüzel kişiye çek defteri veren banka görevlileri elli günden yüzelli güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılmaktadır.

Çeklerin yasadaki kurallara uygun olarak kullanılmasını temin için banka ve finans kurumlarına da bir takım yükümlülükler getirilmiştir. Banka ve finans kurumları tarafından çek hesabı açtırmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin çek hesabı açma ile ilgili yasaklarının olup olmadığının kontrolü yanında, ayrıca ekonomik ve sosyal durumlarını inceleyip gerekli özeni göstermeleri gerekmektedir. Banka veya finans kurumlarından çek hesabı açmak isteyen kişi tacir, esnaf veya sanatkar olup olmadığını, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunmadığı hakkında bankaya yazılı beyanda bulunmak zorundadır. Çek hesabı sahipleri ile ilgili tüm bilgiler, bu hesaplardan çek ile ödeme yapılan kişilere ait bilgiler, yapılan ödeme tutarları ile ilgili tüm bilgiler dönemler itibariyle Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirilmektedir. Ayrıca bankalara çekin türüne uygun olarak kullanılıp kullanılmadığı konusunda sorumluluk getirilmiştir. Bankaların, hamiline düzenlenmesi yasak olan çeklerin (Lacivert ve Yeşil Çek) hamiline düzenlendiğini tespit etmeleri halinde, bu hususu tespit tarihinden itibaren en geç bir hafta içinde Cumhuriyet Başsavcılığı ile Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirim yapma zorunlulukları bulunmaktadır.